FILOGENEZA

Filogeneza płazów - wyjście kręgowców na ląd

Najstarsze szczątki pierwszych czworonogów sprzed 350 mln lat pochodzą z Grenlandii, północnej Rosji i Australii. Były to płazy tarczogłowe (meandrowce, labiryntodonty), mierzące wraz z ogonem ponad metr długości. Najbardziej znaną formą jest ichtiostega (Ichtyostega), czasem zwana rybopłazem. Przodkami tych zwierząt były ryby mięśniopłetwe, dalecy kuzyni dzisiejszych ryb trzonopłetwych. Ryby te miały już zdolność oddychania powietrzem atmosferycznym dzięki parzystemu pęcherzowi płowemu, połączonemu z przewodem pokarmowym. Miały też nozdrza wewnętrzne (choany), otwierające się do jamy gębowej. Zmiana sposobu oddychania spowodowała zanik szkieletu wieczka skrzelowego.
Czaszka odłączyła się od pasa barkowego i pojawiła się po raz pierwszy ruchoma, chociaż krótka szyja. Dzięki temu wstrząsy przy chodzeniu nie były bezpośrednio przenoszone na puszkę mózgową. Połączenie ze szkieletem osiowym zyskały natomiast kończyny tylne - miednica połączyła się z kręgosłupem (wczesne kręgowce lądowe miały jeden krąg krzyżowy). W miarę przejmowania przez kończyny tylne roli głównego napędu na lądzie, połączenie to uległo rozbudowie. Nastąpiła też redukcja struny grzbietowej. Nie wnikała ona już do czaszki, a w miarę rozwoju osobniczego zastępowana była przez segmentowe skostnienia kręgów. Najstarsze czworonogi zapewne prowadziły wodny tryb życia, ale dzięki palczastym kończynom wolnym zyskały możność łatwiejszego wychodzenia na ląd, z początku zapewne na krótko.
Życie poza wodą wymagało ochrony skóry przed wysychaniem. Funkcję tę spełnia rogowy naskórek, a u płazów także śluz. Meandrowce przeżyły rozkwit w karbonie i permie, a w trasie straciły na znaczeniu na rzecz gadów wymarły jeszcze przed końcem mezozoiku.

Jeszcze w karbonie z owych wczesnych czworonogów wyodrębniły się owodniowce ( o których będzie mowa w dalszych rozdziałach). Spośród wielu kopalnych płazów, wykazujących cechy gadzie, warto wymienić sejmurię (Seymouria) z permu Ameryki Północnej. Wykazywała ona mozaikę cech płazich i gadzich, ale jej młode rozwijały się jeszcze w wodzie (znaleziono skamieniałości kijanek bliskich krewniaków sejmurii).
Natomiast pierwszych przedstawicieli grupy Lissamphibia, do której należą wszystkie płazy współczesne, znamy dopiero od wczesnego triasu. Ponieważ reprezentowały one już dość wyspecjalizowane linie rozwojowe, ich wspólny przodek musiał żyć wcześniej.